Σκεπτικό Ιδρύσεως
Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας

Α. Γένεση της Ιδέας

Τα θέματα υγείας πάντοτε αποτελούσαν το επίκεντρο του ανθρώπινου ενδιαφέροντος για τη ζωή. Η αδυναμία όμως δραστικά να παρέμβη ο άνθρωπος στην ανατομία, τη φυσιολογία ή, πολύ περισσότερο, και τη βιολογία του σώματός του ποτέ ως πρόσφατα δεν του δημιούργησαν το φόβο ότι κάπως έτσι κινδυνεύει να βεβηλώσει τη λειτουργία της ψυχής του. Γι' αυτό και η παρέμβαση στη σωματική παθολογία εθεωρείτο μάλλον θετική, σίγουρα όχι επικίνδυνη ή επιβλαβής, για την ψυχική και πνευματική υγεία.

Στις μέρες μας, αφ' ενός μεν η επιστήμη και η τεχνολογία δίνουν τη δυνατότητα αφ' ετέρου δε η οικονομία, η κοινωνική νοοτροπία και η πολιτική εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις, ώστε η ανεξέλεγκτη παρέμβαση στο DNA της ανθρώπινης ζωής να απειλεί συχνά στην ουσία τον πυρήνα και το γονίδιο της ανθρώπινης ψυχής.

Γι' αυτό και η έρευνα της ζωής και της υγείας έπαυσε να αποτελεί ιατρικό και βιολογικό μονοπώλιο, αλλά προκαλεί μια πρωτόγνωρα δυναμική προβληματική και στο χώρο των ανθρωπιστικών και θεολογικών επιστημών.

Έχουμε την εντύπωση πως η συστηματική μελέτη και προβληματική των ηθικών προεκτάσεων των βιολογικών και ιατρικών ερευνών, πειραμάτων και εφαρμογών που ουσιαστικά αλλοιώνουν και παρεμβαίνουν στην ανατομία, τη φυσιολογία, ακόμη και αυτή τη βιολογία εμπεριέχει την ομορφιά του υπερβολικά πολύπλοκου, την αίγλη του πολύ ριψοκίνδυνου, τη γοητεία του προκλητικά τολμηρού, τη μαγεία του ανεκτίμητα σύγχρονου, πράγμα που κι εμάς μας παγιδεύει στη λέξη του μοναδικά αναγκαίου. Αυτή η αγάπη στο αληθινό και δυνατό που χαρακτηρίζει τα πρώτα, αλλά και η υπακοή στο αναγκαίο που προκύπτει από το τελευταίο, καλλιέργησαν την πρωταρχική μας ιδέα για συστηματική ενασχόληση με τα θέματα της Βιοϊατρικής Ηθικής.

Ύστερα από τρίμηνη σκέψη και κυοφορία, μια νέα αγάπη και μια καινούργια ανάγκη έσπειραν μέσα μας την ιδέα η μελέτη και σπουδή μας να γίνει μέσα από ένα συντονιστικό φορέα, πιο συγκεκριμένα ένα ινστιτούτο ή ένα κέντρο· ήταν η αγάπη μας προς το ωραίο, κατά το δυνατόν τέλειο, και η ανάγκη αυτή η αγάπη μας να ζήσει και να καρποφορήσει όσο γίνεται καλύτερα και πλουσιότερα.

Ήδη εδώ και λιγότερο από δέκα χρόνια άρχισαν να γεννιούνται τα πρώτα σχετικά ερευνητικά κέντρα, που δεν ξεπερνούν τα 25 σ' όλο τον κόσμο. Από αυτά τα κέντρα προήλθαν τα ερευνητικά και επιμορφωτικά προγράμματα και μόλις πριν λίγα χρόνια έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα εκπαιδευτικά προγράμματα σε επίπεδα Master's και PhD. Στην Ελλάδα ακόμη δεν υπάρχει τίποτε εκτός ενός μαθήματος Ιατρικής Δεοντολογίας που διδάσκεται στις Ιατρικές Σχολές των Πανεπιστημίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Κρήτης.

Αυτά όλα αποτελούν σαφείς δείκτες του πόσο σύγχρονος αφ' ενός και ραγδαία εξελισσόμενος αφ' ετέρου είναι ο τομέας της Βιοϊατρικής Ηθικής.

Αν δίπλα σ' όλα αυτά κανείς βάλει το πώς ο εκφυλισμός του ανταγωνισμού των εξοπλισμών επηρεάζει ευμενώς τις οικονομικές παροχές στη βιοϊατρική έρευνα, το πόσο οι νέες κοινωνικές συνήθειες (άνεση, φιλοζωΐα) και τα σύγχρονα ψυχολογικά χαρακτηριστικά (ψυχολογική αδυναμία κ.τ.λ.) πιέζουν προς ιατρικές λύσεις (αντιμετώπιση στειρότητος, face lifting κ.τ.λ.) και το ότι η προηγμένη διαστημική τεχνολογία περνά πλέον στην Ιατρική (Συμφωνία NASA και NIH, 28 Μαρτίου 1993) δεν είναι καθόλου δύσκολο να καταλάβει την επικαιρότητα, να εκτιμήσει τη σπουδαιότητα και να προβλέψει την αναγκαιότητα ενός Κέντρου Ερευνητικού στο χώρο της Βιοϊατρικής Ηθικής κι εδώ στην Ελλάδα.

Ο θαυμασμός και η έκπληξη για τα επιστημονικά επιτεύγματα μαζί με τα διλήμματα και την αβεβαιότητα που προκύπτουν από τις άγνωστες συνέπειες πάνω στην ανθρωπότητα απεικονίζονται στο θαυμαστικό και το ερωτηματικό που διαμορφώνουν το σήμα του Κέντρου.

 

Β. Ιδεολογία και Χαρακτήρας του Κέντρου

Σκοπός της προσπάθειας του Κέντρου δεν είναι η με οποιονδήποτε τρόπο προώθηση και υποστήριξη κάποιων προδιατυπωμένων φιλοσοφικών, χριστιανικών ή εκκλησιαστικών θέσεων. Αυτό αποτελεί αποστολή της επίσημης Εκκλησίας ή συγκεκριμένων εκκλησιαστικών οργανώσεων κοινωνικής υποδομής.

Δική μας επιδίωξη είναι η επί ακαδημαϊκής βάσεως, μεθοδολογίας και συγκροτήσεως έρευνα της αλήθειας στα επί μέρους βιοϊατρικά προβλήματα η οποία ασφαλώς θα κάνει χρήση, συχνά ευρεία, του ορθοδόξου ήθους και της θεολογικής εκκλησιαστικής κατανόησης του ανθρώπου, της κοινωνίας, των αξιών κ.τ.λ. που ασφαλώς στηρίζεται στην αίσθηση της ζωτικής πραγματικότητος του Θεού και μυστικά ή φανερά εκφράζεται στην πατερική γραμματολογία.

'Αποψή μας είναι ότι, ακόμη και στον τόπο μας, η επικρατούσα ανθρωπολογική αντίληψη, δυτική στη φύση και την προέλευσή της, αγνοεί τη δύναμη της ελευθερίας, την τόλμη της αλήθειας, τη διαύγεια της καθολικότητος, την ευαισθησία της πίστεως και τη λογική της ασκήσεως και αντ'αυτών προβάλλει έναν άνθρωπο που η πορεία του προς την αλήθεια ελέγχεται από κάποιους εξωτερικούς νόμους, καθορίζεται από δογματικές εντολές, φράσσεται από υποθετικούς φόβους και μπερδεύεται από άψυχες αρετές, αστήρικτες επιχειρηματολογίες και μη πειστικές ερμηνείες.

Εμείς πιστεύουμε ότι η οποιαδήποτε λύση στα προβλήματα ή πρόταση στα διλήμματα πρέπει να χαρακτηρίζεται από την εναρμόνιση της αγάπης προς τον άνθρωπο και της αγάπης προς την αλήθεια. Είναι αδύνατο η πρώτη να αποξενώνει τη δεύτερη και η παρουσία της δεύτερης να αποδυναμώνει την πρώτη.

Γι'αυτό και είναι πεποίθησή μας ότι η αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών πρέπει φιλάνθρωπα (με πνευματική αγάπη στον άνθρωπο) και όχι μόνο ανθρώπινα (με φυσική, αδύνατη, συναισθηματική αγάπη) να αγκαλιάζει τη ζωή του και λεπτά και διακριτικά να ενεργοποιεί τις ευαισθησίες της ψυχής του. Μόνον έτσι η προσπάθεια σωστά να βελτιώσουμε τη βιολογική μας ζωή και το σώμα μπορεί να χαρίσει εμπειρία πνευματικής ελευθερίας στην ψυχή. Κάτι το αντίθετο καταστρέφει την ψυχοσωματική ισορροπία και όταν ακόμη θεραπεύει το σώμα σκοτώνει τον άνθρωπο.

 

Γ. Συγκρότηση Ερευνητικής Ομάδος - Προσωπικό

Η καρδιά του προγράμματος και του Κέντρου είναι αναντίρρητα το έμψυχο δυναμικό και ο κύριος στόχος όλων όσων συμμετέχουν είναι η απόκτηση σωστής ερευνητικής νοοτροπίας και ισορροπημένης γνωστικής ψυχολογίας.

Επειδή τα ερευνητικά πορίσματα δεν ενδιαφέρουν τόσο για την γνωστική ομορφιά τους όσο για την πρακτική εφαρμοσιμότητά τους, μαζί με την εκτεταμένη και καλά δομημένη γνώση των εξωτερικών προκλήσεων και ερεθισμάτων, απαιτείται βαθειά αίσθηση των μυστικών αληθειών που αυτά κρύβουν. Γι' αυτό επιδίωξη κάθε μέλους της ερευνητικής ομάδος είναι η καλλιέργεια της βιοϊατρικής ενημέρωσής του να συνοδεύεται από αυθεντική αγάπη στον άνθρωπο και ελεύθερη πίστη στην αλήθεια.

Για να υπάρξει αυτό το τελευταίο είναι ανάγκη η αγάπη και η εμπιστοσύνη μας στην Εκκλησία να είναι ελεύθερη στο μέτρο της, αλλά ελεύθερη και στη μορφή και στην έκφρασή της, ώστε αυτή να μην νοείται ως ψυχρός, κοινωνικός, μηχανικός σύλλογος, αλλά ως βαθύτερος πνευματικός χώρος που υπερβατικά εκφράζει την αλήθεια και συγκεκριμένα τη μεταφράζει, κυρίως ως πνεύμα παρά ως θέση, στην πραγματικότητα και την καθημερινότητα αυτής της ζωής.

Απαραίτητη προϋπόθεση παραγωγικής συνεργασίας είναι η αμοιβαία αγάπη, εμπιστοσύνη και εκτίμηση όπως, επίσης, η εύκολη αναγνώριση της ενδεχόμενης υπεροχής των άλλων, η αξιοποίηση των ικανοτήτων τους, η απόλυτη διαφάνεια και η ανυποχώρητη διάθεση να εξευρεθεί και να αναλυθεί η αλήθεια. Δίπλα σ' αυτά κάθε προσωπική φιλοδοξία εκμηδενίζεται και παύει να λειτουργεί ως κίνητρο.

Για να λειτουργεί απερίσπαστα και κατά το δυνατόν απρόσκοπτα η ερευνητική ομάδα είναι αναγκαία η με αδιαπραγμάτευτα αυστηρά και αντικειμενικά κριτήρια επιλογή των συνεργατών ως επίσης και η παρουσία και λειτουργία μιας περιφερειακής ομάδας που σκοπό της θα έχει τη νομική, οικονομική, τεχνική και διοικητική κάλυψη του Κέντρου. Τα μέλη αυτής της ομάδας είναι της ίδιας νοοτροπίας με τους κύριους ερευνητές ή συμμετέχουν στις συζητήσεις όποτε επιθυμούν.

Η ερευνητική ομάδα συνέρχεται κατά το δυνατόν συχνότερα σε ανοικτό διαφανή διάλογο, γιατί στόχος της είναι η συντονισμένη έρευνα και όχι η εξατομικευμένη προσπάθεια.

Η είσοδος νέων μελών στην ομάδα αποτελεί μέριμνα και αποκλειστική ευθύνη του διευθυντού του προγράμματος.

 

Δ. Κοινωνική Προβολή - Συνεργασία

α. Συνεργασία με άλλα ερευνητικά κέντρα

Για να μπορεί η εργασία μας να αναπτυχθεί κατά το δυνατόν ταχύτερα αφ' ενός, αλλά και οι ιδέες μας να τύχουν ευρυτέρας κριτικής και διαδόσεως, θα επιδιωχθεί η συνεργασία με άλλα κέντρα του εξωτερικού.

Αυτό μπορεί να γίνει με αποστολή μελών του Κέντρου προς επιμόρφωση, προσκλήσεις επιστημόνων εκ του εξωτερικού, συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια, συνεργασία σε κοινές δημοσιεύσεις, διαιτησίες σε άρθρα (review) ή ενδεχομένως και οργάνωση συνεδρίων.

β. Επαφή με την κοινωνία

Εκτός από την ακαδημαϊκή διάσταση, το Κέντρο έχει σκοπό να περάσει τα πορίσματά του και να ενημερώσει με σαφήνεια, σοβαρότητα και αξιοπρέπεια το κοινό.

Αυτό μπορεί να γίνει με συμμετοχή μελών της ομάδος σε ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και συνεντεύξεις, ομιλίες, πανεπιστημιακά σεμινάρια, συγγραφή άρθρων και σχολίων σε περιοδικά και εφημερίδες, συνεργασία με ομάδες εργασίας γιατρών ή νοσηλευτών κ.τ.λ.

γ. Εκκλησιαστική διακονία

Τα θέματα ηθικής γενικώς ως θέματα αξιών, αρχών, ιδεών, ψυχής κ.τ.λ. άπτονται άμεσα των ενδιαφερόντων της Εκκλησίας. Αλλά και η δική μας επιθυμία να ασχοληθούμε μ' αυτά εκπηγάζει από την αγάπη μας στον άνθρωπο, όπως όμως αυτή νοείται μέσα από την αγάπη μας προς της Ορθόδοξη Εκκλησία, το Θεό και την αλήθεια. Γι' αυτό και η σχέση μας με την Εκκλησία είναι άμεση. Στην ουσία εφ' όσον η Εκκλησία κηρύσσει και ζει την αλήθεια, κι εμείς αυτήν αναζητούμε μέσα από την έρευνά μας στα επί μέρους θέματα, η εργασία μας παρά τον ακαδημαϊκό της χαρακτήρα έμμεσα αποτελεί μορφή εκκλησιαστικής διακονίας.

Έτσι, τα πορίσματα μας μπορούν να χρησιμοποιηθούν από πνευματικούς και θεολόγους, ενώ μέλη του Κέντρου μπορούν να συμμετάσχουν συμβουλευτικά σε ομιλίες, στρογγυλά τραπέζια, σεμινάρια, ενημερωτικές εκδηλώσεις ή όπου αλλού ήθελε ζητηθεί η βοήθεια και συμμετοχή μας.